ေၾကာင္း+က်ဳိးၿဖစ္စဥ္=ပဋိစၥသမုပၸါဒေဒသနာ ေလ့လာခ်က္၊၊ ၊၊

ဗုဒၶအဘိဓမၼာတြင္ ပ႒ာန္းေဒသနာေတာ္ၿပီးလ်င္ ‘ပဋိစၥသမုပၸါဒေဒသနာေတာ္’သည္ အခက္ခဲဆုံးၿဖစ္ေၾကာင္း မွတ္သားရပါသည္၊၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒအေၾကာင္းအရာမ်ားကို နိကာယ္ငါးရပ္လုံးတြင္ သုတ္ေပါင္းမ်ားစြာၿဖင့္ မွတ္တမ္းတင္ထားသည္ကို ေလ့လာရသည္၊၊

ဗုဒၶဘသာအလိုအရ လူသားႏွင့္ အၿခားသက္ရွိမ်ား၊ သဘာ၀တရားတည္ရွိၿဖစ္ေပၚေနမႈသည္ ေၾကာင္း+က်ဳိးဆက္၍ ၿဖစ္ေနေပၚတည္ရွိေနၿခင္းၿဖစ္သည္ဟု ပဋိစၥသမုပၸါဒေဒသနာတြင္ ေဖာ္ၿပပါရွိသည့္အတြက္ အၿခားေသာဘာသာ၀ါဒမ်ားကဲ့သုိ႔ လူသားႏွင့္သသာ၀တရားမ်ားကို “ဖန္ဆင္းရွင္”မွ ဖန္ဆင္းထားသည့္မဟုတ္ဟု “ဖန္ဆင္းရွင္အယူအဆ”ကုိလက္မခံပုံကုိလည္း ဤသုတ္တြင္ေလ့လာရပါမည္၊၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒေဒသနာသည္ ဗုဒၶအဘိဓမၼာအလိုအရ ဘ၀ႏွင့္ပဋိသေႏၶၿဖစ္ေပၚပုံမ်ားကို ေဖာ္ၿပထားသည့္ေဒသနာၿဖစ္သည့္အတြက္ အေရးပါေသာေဟာေၿပာခ်က္တစ္ခုလည္း ၿဖစ္ပါသည္၊၊

ဗုဒၶအဘိဓမၼာကို အက်ဥ္းခ်ဳပ္တင္ၿပထားသည့္ က်မ္းတစ္က်မ္းၿဖစ္သည့္ “သီရိလကၤာႏုိင္ငံ”မွေရးသားေသာ “အဘိဓမၼတၳသဂၤဟက်မ္း”တြင္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အေၾကာင္းအရာကို အႏွစ္ခ်ဳပ္တင္ၿပေဆြးေႏြးထားပါသည္၊၊ “၀ိသုဒၶိမဂ္အ႒ကထာ”တြင္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အေၾကာင္းအရာကုိ အက်ယ္၀န္းဆုံးမွတ္တမ္းၿပဳ ဖြင့္ဆုိထားေၾကာင္း သိရပါသည္၊၊ “၀ိသုဒၶမဂ္က်မ္း”တြင္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကိုဖြင့္ဆုိေသာအခန္းသည္ တစ္က်မ္းလုံးတြင္ အခက္ခဲဆုံး ၿဖစ္ေၾကာင္း ေရွးဆရာေတာ္ၾကီးမ်ားမိန္႔ဆုိၾကပါသည္၊၊ အဘိဓမၼာသရုပ္မ်ား၊ ပ႒ာန္းနည္းမ်ားကိုပါဆက္စပ္၍ ဖြင့္ဆုိေသာေၾကာင့္ ခက္ခဲရၿခင္းၿဖစ္ေၾကာင္း မွတ္သားရသည္၊၊

သရီလကၤာဗုဒၶစာေပပညာရွင္မ်ားသည္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကို သာမန္၀ိပႆနာတရားတစ္ခုထက္ပိုၿပီး၊ Philosophyတစ္ခုအၿဖစ္၊ Psychologyတစ္ခုအၿဖစ္ တင္ၿပထားသည့္က်မ္းမ်ားစြာကိုေရးသား၍ ကမၻာသုိ႔ "Buddhist Philosophy, Buddhist Psychology, Buddhist Ethic"အၿဖစ္တင္ၿပထားသည္ကုိ ေတြ႔ရပါသည္၊၊

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အေၾကာင္းအရာကို အလြန္ခက္ခဲေၾကာင္း ၿမတ္စြာဘုရားရွင္၏ ပါဠိေတာ္မ်ားစြာကို အဖြင့္က်မ္းမ်ားအၿဖစ္ အ႒ကထာက်မ္းမ်ားစြာကို ေရးသားခဲ့သည့္ “အရွင္မဟာဗုဒၶေဃာသ”ကိုယ္တုိင္ပင္ၿငီးတြားခဲ့ဘူးေၾကာင္း မွတ္တမ္း တင္ထားပါသည္၊၊ အရွင္မဟာဗုဒၶေဃာသသည္ ခုဒၵကနိကာယ္မွအခ်ဳိ႔က်မ္းမ်ားကိုအဖြင့္ မေရးခဲ့သည္မွတစ္ပါး အၿခားနိကာယ္ၾကီးေလးရပ္အတြက္ အဖြင့္က်မ္းအမ်ားဆုံးကုိေရးသားခဲ့သည့္ “အ႒ကထာဆရာၾကီး”ၿဖစ္ပါသည္၊၊

သူသည္ အၿခားက်မ္းအဖြင့္မ်ားကိုေရးသားရာတြင္ လြယ္ကူစြာပင္ေရးသားၿပီးစီးႏုိင္ခဲ့ေသာ္လည္း “ပဋိစၥသမုပၸါဒ အေၾကာင္းအရာကုိ ေရးသားမည္ဟုၿပင္ဆင္ေသာအခါ လြန္စြာခက္ခဲလြန္းသၿဖင့္ သူ၏အသိဉာဏ္ၿဖင့္ မမွီေၾကာင္း၊ သမုဒၵရာေရအနက္ကို တုိင္းတာရန္မမွီႏုိင္သကဲ့ပင္ၿဖစ္ရပါေၾကာင္း” ၿငီးၿငဴခဲ့ရပါသည္၊၊

အရွင္အာနႏၵာသည္ ၿမတ္စြာဘုရားေရွ႔တြင္ သူ႔အတြက္ပဋိစၥသမုပၸါဒ္သည္ အလြန္လြယ္ကူပါေၾကာင္း ေၿပာဆုိေလ သည္၊၊ “ၿမတ္စြာဘုရားရွင္မွ အာနႏၵာ, ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကုိလြယ္ကူသည္ဟု မေၿပာဆုိသင့္ေၾကာင္း၊ ခက္ခဲနက္နဲ သည့္ေဒသနာေတာ္ၿဖစ္ေၾကာင္း သတိေပးေတာ္မူသည္၊၊” ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တြင္ အေၿခခံအဘိဓမၼာသေဘာတရားမ်ားစြာ ပါ၀င္ေနေသာေၾကာင့္ခက္ခဲနက္နဲၿခင္း ၿဖစ္သည္၊၊

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တရားေတာ္သည္---
(၁) အေၾကာင္းတရားမ်ား၏ နက္နဲၿခင္း=အတၳဂမၻီရ၊
(၂) အက်ဳိးတရားမ်ား၏ နက္နဲၿခင္း=ဓမၼဂမၻီရ၊
(၃) ေဒသနာ၏ နက္နဲၿခင္း=ေဒသနာဂမၻီရ၊
(၄) သိရန္နက္နဲၿခင္း=ပဋိေ၀ဒဂမၻီရ၊ဟူေသာ နက္နဲမႈေလးမ်ဳိးတို႔ၿဖင့္ ခက္ခဲနက္နဲသည့္ေဟာေၿပာသင္ၿပခ်က္ ၿဖစ္ပါသည္၊၊

ဗုဒၶရွင္ေတာ္ကိုယ္တုိင္သည္ ပဋိစၥသမုပၸါဒေဒသနာေတာ္ကိုဆင္ၿခင္သုံးသပ္ရင္း ၀ိပႆနာကုိပြားေတာ္မူရာမွ ဘုရားအၿဖစ္သို႔ေရာက္ခဲ့ရသည့္အတြက္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္သည္ “ဗုဒၶ၀ိပႆနာ”မည္ေၾကာင္း၊ ဘုရားအေလာင္းေတာ္တုိ႔ က်င့္ရုိးက်င့္စဥ္ၿဖစ္သည့္ “၀ိပႆနာတစ္ခု”ၿဖစ္ေၾကာင္း ေလ့လာရပါသည္၊၊

အရွင္တုိ႔ ၿမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကုိ ေရွးေခတ္ဆရာေတာ္ၾကီးမ်ား စက္၀ုိင္းမ်ားတီထြင္၍ေဟာ ေၿပာၾကပါ သည္၊၊ ေလ့လာ၍ရသေလာက္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္စက္၀ုိင္းအမ်ဳိးအစားေပါင္း ဆယ္ခုေက်ာ္မွ်ရွိသည္ဟု သိရပါသည္၊၊ စက္၀ုိင္းတစ္ခုႏွင့္တစ္ခုသည္လည္း ပုံစံၿခင္းမ်ားစြာကြာၿခားသည္ကုိ ေတြ႔ရသည္၊၊

ထုိစက္၀ိုင္းအမ်ဳိးမ်ဳိးကိုတီထြင္ၾကသည့္ ဆရာေတာ္ၾကီးမ်ားအထဲတြင္ မုိးကုတ္ဆရာေတာ္ၾကီး၏ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ စက္၀ုိင္းသည္ အေအာင္ၿမင္ဆုံးႏွင့္ လူၾကဳိက္အမ်ားဆုံးၿဖစ္ပါသည္၊၊ ေထရာ၀ါဒဗုဒၶစာေပအထြန္းကားဆုံးၿဖစ္သည့္ သီရိလကၤာႏုိင္ငံတြင္လည္း ပဋိစၥသမုပၸါဒ္စက္၀ုိင္းအမ်ဳိးမ်ဳိးပင္ တီထြင္ထားသည္ကုိ ေတြ႔ရပါသည္၊၊

“အေၾကာင္းတစ္စုံတရာေၾကာင့္ အက်ဳိးတစ္စုံတရာၿဖစ္ေပၚလာရသည္ကုိ ၿပဆုိသည္ကို ‘ပဋိစၥသမုပၸါဒ္’ ဟုေခၚပါသည္၊၊” သုိ႔ေသာ္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တြင္ အေၾကာင္းတစ္ခုခုေၾကာင့္ အက်ဳိးတစ္ခုခုၿဖစ္ေပၚသည္ဟုသာၿပဆုိၿပီး၊ “မည္သုိ႔မည္ပုံၿဖစ္ေပၚသည္၊ မည္သည့္သတၱိၿဖင့္ေက်းဇူးၿပဳသည္”ဟု ၿပဆုိမထားေသာေၾကာင့္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကုိၿပည့္စုံစြာနား လည္သေဘာေပါက္ေစရန္ ပ႒ာန္းေဒသနာေတာ္ကို ေလ့လာရမည္ၿဖစ္ေၾကာင္း ပါဠိစာေပပညာရွင္မ်ားက ဆုိပါသည္၊၊ (အေၾကာင္း+အက်ဳိး)၊၊

ဗုဒၶရွင္ေတာ္၏ တရားေတာ္မ်ားအထဲတြင္ “ပဋိစၥသမုပၸါဒ္”သည္ အေရးၾကီးသည့္တရားေတာ္ၿဖစ္သည္၊ အဘယ့္ေၾကာင့္ဆုိေသာ္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ေဒသနာေတာ္တြင္ ေလာက၌ၿဖစ္ေပၚသမွ် သတၱ၀ါအမ်ား အရာ၀တၳဳအမ်ားသည္ အေၾကာင္းတစ္စုံတစ္ရာေၾကာင့္သာ ၿဖစ္ေနတာၿဖစ္သည္၊ အေၾကာင္းအက်ဳိးဆက္စပ္၍ ၿဖစ္ေပၚေနသည္လို႔ ဖြင့္ၿပထားေသာေၾကာင့္ ဖန္ဆင္းရွင္ရွိတယ္ဆုိသည့္အယူအဆမွားကို ပယ္ေၿဖာက္ေပးပါသည္၊၊ ထုိ႔ေၾကာင့္ အေရးၾကီးသည့္ တရားဟုဆုိရပါသည္၊၊

"ပ႒ာန္း"ဟူေသာအမည္သည္ "ပ႒ာန"ဟူေသာပါဠိကုိ ၿမန္မာမႈၿပဳထားသည့္ ပါဠိသက္ေ၀ါဟာရတစ္ခု ၿဖစ္ပါသည္၊၊ “ပ႒ာန”ကုိ ‘အေၾကာင္း’ဟု ဘာသာၿပန္ရပါသည္၊၊ အမ်ဳိးမ်ဳိးေသာအေၾကာင္းတရားမ်ားမွ အက်ဳိးတရားအမ်ဳိးမ်ဳိးကို ထုတ္လုပ္ေပးပုံကုိေဖာ္ၿပသည့္က်မ္း၊ အေၾကာင္းအမ်ဳိးမ်ဳိးကို ရွင္းလင္းေဖာ္ၿပသည့္ ေဟာေၿပာခ်က္ေဒသနာကို "ပ႒ာန္းက်မ္း"ဟု ေခၚပါသည္၊၊

အၿခားေသာ ပ႒ာနပုဒ္၏ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္မွာ “ခြဲၿခမ္းစိတ္ၿဖာ ၾကည့္ရႈၿခင္း”ဟူ၍ ၿဖစ္ပါသည္၊၊ သက္ရွိ၊ သက္မဲ့အရာ အားလုံးကို ဗုဒၶအဘိဓမၼာအၿမင္ၿဖင့္ ခြဲၿခမ္းစိတ္ၿဖာ၍ပ႒ာန္းက်မ္းတြင္ ေဖာ္ၿပထားသည့္အတြက္ "ပ႒ာန"ပုဒ္ကုိ ေဖာ္ၿပ ၿပီး အဓိပၸါယ္ၿဖင့္လည္း မွတ္သားရပါမည္၊၊

ပ႒ာန္းတြင္ အေၾကာင္း(၂၄)မ်ဳိးကို ေဖာ္ၿပထားၿပီး၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တြင္ အေၾကာင္း(၁၂)မ်ဳိးကို ေဖာ္ၿပထားပါသည္၊၊ ထုိ႔ေၾကာင့္ ပ႒ာန္းႏွင့္ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တုိ႔သည္ အေၾကာင္းေၾကာင့္အက်ဳိးၿဖစ္ပုံကုိေဖာ္ၿပထားသည့္ ေဟာေၿပာခ်က္ေဒ သနာႏွစ္ခု ၿဖစ္ပါသည္၊၊

ေဟာေၿပာခ်က္ႏွစ္ခု၏ထူးၿခားခ်က္မွာ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တြင္ “အေၾကာင္းေၾကာင့္အက်ဳိးၿဖစ္သည္”ဟုသာ ေဖာ္ၿပထားၿပီး၊ အေၾကာင္းႏွင့္အက်ဳိးဆက္စပ္ပုံ၊ အေၾကာင္းမွအက်ဳိးကိုေက်းဇူးၿပဳပုံ၊ မည္သည့္သတၱိတုိ႔ၿဖင့္ေက်းဇူးၿပဳသည္ ကို ေဖာ္ၿပထားၿခင္းမရွိသည့္အတြက္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္၏အားနဲခ်က္မ်ားကို ပ႒ာန္းတြင္ေလ့လာရရွိႏုိင္ပါသည္၊၊

ပါဠိစာေပ၏ အဘိဓမၼာတြင္ အခက္ခဲဆုံးၿဖစ္သည့္ ပ႒ာန္းေဒသနာေတာ္တြင္ “အေၾကာင္းတစ္စုံတစ္ခုေၾကာင့္ အက်ဳိးၿဖစ္ေပၚလာပုံအၿပင္၊ မည္သုိ႔မည္ပုံအေၾကာင္းႏွင့္ အက်ဳိးဆက္စပ္ေနပုံ”တုိ႔ကိုပါ ထပ္ဆင့္ဖြင့္ဆုိ ထားေသာေၾကာင့္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကုိေလ့လာသူသည္ ပ႒ာန္းေဒသနာကိုနားမလည္၍ မၿဖစ္ႏုိင္ေတာ့ေပ၊၊ (အေၾကာင္း+အက်ဳိး+ၿဖစ္ေပၚပုံ+ပစၥယသတၱိ)၊၊

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တရားေတာ္ကုိ ၿမတ္စြာဘုရားရွင္သည္ ဘုရားၿဖစ္ေတာ္မူမည့္ညတြင္ ဆင္ၿခင္သုံးသပ္ေတာ္မူပါသည္၊၊ ထုိေန႔ ေန႔ဆြမ္းကုိသုဇာတာ သူေဌးသၼီးလွဴသည္ကို ၿမတ္စြာဘုရားအေလာင္းေတာ္ ဘုန္းေပးေတာ္မူပါသည္၊၊ ညပုိင္းသုိ႔ေရာက္ေသာအခါ မဟာေဗာဓိပင္အရင္းတြင္ ထုိင္ေတာ္မူလ်က္ “ငါသည္ဘုရားမၿဖစ္သမွ် ဤေနရာမွမထေတာ့ဟု အဓိ႒ာန္ၿပဳ”ၿပီးေရွးဦးစြာ အာနာပါနႆတိကို ဆင္ၿခင္ေတာ္မူပါသည္၊၊

အာနာပါနႆတိကို အားထုတ္ေတာ္မူသၿဖင့္ ၿမတ္စြာဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ “ပထမစ်ာန္မွ စတုတၳစ်ာန္”အထိ စ်ာန္ေလးမ်ဳိးကိုရရွိေတာ္မူပါသည္၊၊ စ်ာန္ေလးမ်ဳိးကိုရရွိၿပီးေနာက္ “ပုေဗၺနိ၀ါသာႏုႆတိအဘိညာဥ္၊ ဒိဗၺစကၡဳအဘိဉာဏ္”ႏွစ္မ်ဳိး ကုိရရွိေတာ္မူပါသည္၊၊ ထုိအဘိညာဥ္ႏွစ္မ်ဳိးကိုရရွိၿပီးေနာက္ ဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ေဒသနာေတာ္ကို ဆင္ၿခင္သုံးသပ္ေတာ္မူပါသည္၊၊ ထုိသုိ႔ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကုိဆင္ၿခင္ေတာ္မူရင္း ၀ိပႆနာပြားေတာ္မူေသာအခါ ၿမတ္စြာဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ “အာသ၀ကၡယဉာဏ္ေတာ္”ကုိရရွိေတာ္မူၿပီး ဘုရားအၿဖစ္သို႔ေရာက္ရွိေတာ္မူခဲ့ပါသည္၊၊

ထုိ႔ေနာက္ ဘုရားၿဖစ္ေတာ္မူၿပီးေသာအခါတြင္လည္း ၿမတ္စြာဘုရားရွင္သည္ ဘုရားၿဖစ္ေတာ္မူရာ ေဗာဓိပင္ေအာက္ မွာပင္ တင္ပလႅင္ေခြထုိင္ေနေတာ္မူရာမွ ထေတာ္မမူေသးဘဲခုႏွစ္ရက္တိတိ ထုိင္ေနေတာ္မူပါသည္၊၊ ထုိသို႔ထုိင္ေတာ္ မူရင္း ညဘက္သုိ႔ေရာက္လ်င္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကုိ အၿပန္အလွန္မုိးလင္းသည့္တုိင္ သုံးသပ္ဆင္ၿခင္ေတာ္မူပါသည္၊၊

ထုိ႔ေၾကာင့္ “ပဋိစၥသမုပၸါဒ္သည္ ဘုရားအေလာင္းေတာ္ဘ၀ ႏွင့္ေနာက္ဆုံး ဆင္ခ်င္သည့္တရားၿဖစ္ၿပီး၊ ဘုရားအၿဖစ္သို႔ေရာက္ၿပီးသည့္အခါတြင္လည္း အဦးဆုံး ဆင္ၿခင္သုံးသပ္သည့္တရားဦး ၿဖစ္ပါသည္၊၊”

ၿမတ္စြာဘုရားရွင္သည္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကိုအၾကိမ္ၾကိမ္ေဟာေတာ္မူထားသည္ကုိ ပါဠိေတာ္ေနရာအႏွံ႔တြင္ ေတြ႔ရသည္၊၊ အမ်ားဆုံးေတြ႔ရသည့္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ေဟာေၿပာခ်က္မ်ားမွာ “နိဒါန၀ဂၢသံယုဂ္ ပါဠိေတာ္”တြင္ ၿဖစ္ပါသည္၊၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကုိ ၿမတ္စြာဘုရားရွင္ေဟာေၿပာေတာ္မူရာတြင္ နည္း(၄)မ်ဳိး ၿဖင့္ ေဟာေတာ္မူသည္ကုိ ေတြ႔ရသည္၊၊

(၁) အစမွ အဆုံးကုိေဟာေသာနည္း၊
(၂) အလယ္မွ အဆုံးကုိေဟာေသာနည္း၊
(၃) အဆုံးမွ အစသုိ႔ေဟာေသာနည္း၊
(၄) အလယ္မွ အစသုိ႔ေဟာေသာနည္းတုိ႔ ၿဖစ္ပါသည္၊၊

{1} အ၀ိဇၨာပစၥယာ သခၤါရာ= အ၀ိဇၨာဟူေသာအေၾကာင္းေၾကာင့္ သခၤါရၿဖစ္သည္၊၊ ဤသို႔ဆုိရာတြင္ အ၀ိဇၨာကို အမွီၿပဳ၍ သခၤါရတုိ႔ၿဖစ္သည္ဟု ဆုိလိုသည္၊၊ အ၀ိဇၨာသည္ ‘သခၤါရ’ကုိထုတ္လုပ္ေပးသည္ဟု မဆုိလိုပါ၊၊ “အ၀ိဇၨာေၾကာင့္ သခၤါရၿဖစ္သည္”ဟုဆုိထားေသာ္လည္း ‘အ၀ိဇၨာ’မွ ‘သခၤါရ’ကိုၿဖစ္ေစသည္ဟုမယူဆဘဲ “အ၀ိဇၨာရွိသည့္အတြက္ သခၤါရၿဖစ္သည္”ဟုသာ မွတ္ယူရပါသည္၊၊

(မွတ္ခ်က္/ ဤေနရာ၌ အေၾကာင္း+အက်ဳိးဟုဆုိရာတြင္ တခ်ဳိ႔အေၾကာင္းမ်ားသည္ အက်ဳိးကုိတုိက္ရိုက္ ၿဖစ္ေစသည့္ဂုဏ္သတၱိရွိသည္၊ တခ်ဳိ႔သည္ အမွီၿပဳ၍ၿဖစ္ရုံမွ်ၿဖစ္ရသည္ကုိ အေၾကာင္းဟုဆုိသည္၊ တခ်ဳိ႔ကအတူတူၿဖစ္ၿပီး အားေပးရုံမွ်အေထာက္အပ့ံၿဖစ္ရုံမွ်ကို အေၾကာင္းဟုဆုိသည္၊၊)

‘အ၀ိဇၨာ’ဟူသည္ ‘ေမာဟေစတသိက္’ကုိ ေခၚပါသည္၊၊ ရုပ္နာမ္တုိ႔၏သေဘာအမွန္ကုိ မသိေအာင္ဖုံး လႊမ္းတတ္ေသာေၾကာင့္ ‘ေမာဟ’ဟုေခၚပါသည္၊၊ အမွန္အတုိင္း မသိၿခင္း၊ အလြဲအမွားသိၿခင္းမ်ားကို ‘အ၀ိဇၨာ’ဟု ေခၚရပါသည္၊၊ အ၀ိဇၨာရွိေနသည့္အတြက္ သခၤါရတုိ႔ၿဖစ္ေပၚလာၾကရသည္၊၊

“သခၤါရ”ဟူသည္ “ကံ”ကုိဆုိလုိပါသည္၊၊ ကံဆုိသည္မွာ “ေစတနာ ေစတသိက္”ကုိ ဆုိလိုသည္၊ စိတ္ (၈၉)ပါးလုံးတြင္ ယွဥ္ေသာေစတနာကိုမဆုိလိုဘဲ၊ ေလာကီကုသုိလ္၊ အကုသုိလ္စိတ္(၂၉)ပါးတြင္ယွဥ္ေသာေစတနာကိုသာ ဤေနရာ၌သခၤါရဟု ဆုိလိုပါသည္၊၊

သခၤါရသည္ (၃)မ်ဳိးရွိပါသည္၊၊
(၁) ပုညာဘိသခၤရ=ကုသိုလ္မ်ား၊ (မဟာကု-၈၊ ရူပါ၀စရကု-၅)
(၂) အပုညာဘိသခၤါရ=အကုသိုလ္မ်ား၊ (အကုေစတနာ-၁၂)
(၃) အာေနဥၥာဘိသခၤါရ=အရူပကုသုိလ္၊ (အရူပကု-၄)

{၂} သခၤါရပစၥယာ ၀ိဉာဏံ=သခၤါရေၾကာင့္ ၀ိဉာဏ္ၿဖစ္သည္၊၊ ၀ိဉာဏ္အရ ေလာကီ၀ိပါက္စိတ္ (၃၂)ပါး ၀ိဉာဏ္မ်ားကုိ ယူရပါသည္၊၊

{၃} ၀ိဉာဏပစၥယာ နာမရူပံ=၀ိဉာဏ္ေၾကာင့္ နာမ္ရုပ္ၿဖစ္သည္၊၊ ၀ိဉာဏ္မွ နာမ္ရုပ္ကုိေက်းဇူးၿပဳ သည္ကိုဤေနရာ၌ ၀ိဉာဏ္ေၾကာင့္နာမ္ရုပ္ၿဖစ္သည္ဟု ဆုိလုိပါသည္၊၊ ‘နာမ’အရ ေစတသိက္ (၅၂) ပါးဟူေသာ နာမ္ခႏၶာေလးပါးကို ယူရပါသည္၊၊ ‘ရူပ’အရ ကမၼဇရုပ္ကုိယူရပါသည္၊၊ ၀ိညာဏ္ေၾကာင့္ နာမ္ရုပ္ၿဖစ္သည္ဟုဆုိရာတြင္ တခါတရံ ‘နာမ္’သာၿဖစ္သည္၊ တစ္ခါတရံ ‘ရုပ္’သာၿဖစ္သည္၊ တစ္တခါ တရံႏွစ္မ်ဳိးလုံးၿဖစ္သည္ကို မွတ္သားရပါမည္၊၊

အရူပဘုံတြင္ ရုပ္သာရွိ၍နာမ္မရွိေသာေၾကာင့္ နာမ္သာၿဖစ္ရသည္၊ အသညသတ္ဘုံတြင္ ရုပ္သာရွိ၍ နာမ္မရွိေသာေၾကာင့္ ရုပ္သာၿဖစ္သည္၊၊ အၿခားပဥၥေ၀ါကာရဘုံဟုဆုိသည့္ လူဘုံ၊ နတ္ဘုံမ်ားတြင္သာ ႏွစ္မ်ဳိးလုံးၿဖစ္ႏုိင္သည္၊၊

{၄} နာမရူပပစၥယာ သဠာယတနံ=နာမ္ရုပ္ေၾကာင့္ အာယတနေၿခာက္မ်ဳိးၿဖစ္သည္၊၊ ‘နာမ’အရ နာမ္ ခႏၶာေလးပါးကိုယူရသည္၊ ‘ရူပ’အရ မဟာဘုတ္ေလးပါး၊ ၀တၳဳရုပ္ေၿခာက္ပါး၊ ဇီ၀ိတရုပ္တစ္ပါး၊ ေပါင္း ဆယ့္တစ္ပါးကိုယူရသည္၊၊ ‘သဠာယတန’အရ စကၡာယတန၊ ေသာတာယတန၊ ဃာနာယတန၊ ဇိ၀ွါယတန၊ ကာယာယတန၊ မနာယတနဆုိသည့္ အတြင္းအာယတနေၿခာက္မ်ဳိးကို ယူရပါသည္၊၊

နာမ္ရုပ္က အာယတနေၿခာက္မ်ဳိးကို ေက်းဇူးၿပဳသည္ဆုိရာတြင္ နာမ္သက္သက္က အာယတနကုိေက်းဇူးၿပဳသည့္အခါ ၿပဳသည္၊ ရုပ္သက္သက္က ေက်းဇူးၿပဳသည့္အခါၿပဳသည္၊၊ ႏွစ္မ်ဳိးလုံးကေက်းဇူးၿပဳသည့္အခါ ၿပဳသည္ကိုလည္း မွတ္သားရပါမည္၊၊

နာမ္ရုပ္ေၾကာင့္ အာယတနေၿခာက္မ်ဳိးတုိ႔ၿဖစ္သည္ဟု ဤေနရာတြင္ဆုိထားေသာ္လည္း တစ္ခါတရံ အရူပဘုံ၌ၿဖစ္ေသာအခါ ေၿခာက္ခုေၿမာက္စိတ္(၈၉)မ်ဳိးဟူသည္ “မနာယတန”တစ္ခုတည္းကိုသာ ေက်းဇူးၿပဳသည္၊ ၿဖစ္ေစသည္၊၊ တစ္ခါတရံ ေရွ႔အာယတနမ်ားကို ၿဖစ္ေစသည္ဟု မွတ္သားရပါမည္၊၊ ထုိ႔ေၾကာင့္ ‘သဠာယတနံ’အရ အတြင္းအာယတနေၿခာက္မ်ဳိးလုံးကို ယူသည့္အခါယူသည္၊ ေၿခာက္ခုေၿမာက္ ‘မနာယတန’တစ္ခုတည္းကိုယူသည့္ အခါလည္း ယူရသည္ကုိသိမွတ္ရမည္၊၊

{၅} သဠာယတနပစၥယာ ဖေႆာ= အာယတနေၿခာက္မ်ဳိးေၾကာင့္ ဖႆၿဖစ္သည္၊၊ ဆုိလုိသည္မွာ အာယတနေၿခာက္မ်ဳိးကိုအမွီၿပဳ၍ ဖႆၿဖစ္သည္ဟုဤေနရာတြင္ ဆုိလိုပါသည္၊၊ အာယတနေၿခာက္ မ်ဳိးကို အမွီရသၿဖင့္ဖႆၿဖစ္ခြင့္ရသည္ကိုပင္ သဠာယတနေၾကာင့္ဖႆၿဖစ္သည္ ဟုဆုိလိုပါသည္၊၊ ဖႆၿဖစ္သြားေအာင္ သဠာယတနကၿပဳလုပ္ေပးလုိက္သည္မဟုတ္ဘဲ ၿဖစ္ခြင့္ရေအာင္ေက်းဇူးၿပဳေပးလိုက္သည္ဟု ယူဆရမည္။

ဖႆအရ ‘ဖႆေစတသိက္’ကုိ ယူရပါသည္၊၊ ဖႆဟုဆိုရာတြင္ စကၡဳသမၹႆ၊ ေသာတသမၹႆ၊ ဃာနသမၹႆ၊ ဇိ၀ွါသမၹႆ၊ ကာယသမၹႆ၊ မေနာသမၹႆတုိ႔ကို ဆုိပါသည္၊၊ စကၡဳသမၹႆဟူသည္ စကၡဳပသာဒကိုအမွီၿပဳ၍ ၿဖစ္ေသာ စကၡဳ၀ိညာဏ္စိတ္ကုိ ေခၚပါသည္၊၊ ထုိစကၡဳ၀ိဉာဏ္စိတ္ႏွင့္ယွဥ္ေသာ ဖႆေစတသိက္ကို ဤေနရာ၌ စကၡဳသမၹႆဟုေခၚၿခင္းၿဖစ္ပါသည္၊၊ မေနာသမၹႆဟူသည္ ေလာကီ၀ိပါက္ (၃၂)ပါးတြင္ယွဥ္ေသာ ဖႆေစတသိက္ကုိ ယူရပါသည္၊၊

{၆} ဖႆပစၥယာ ေ၀ဒနာ=ဖႆရွိသည့္အတြက္ေၾကာင့္ ေ၀ဒနာၿဖစ္ေပၚလာသည္၊၊ ေ၀ဒနာအရ စကၡဳ ၀ိညာဏ္စိတ္ႏွင့္ယွဥ္ေသာ ဖႆေစတသိက္၊ ဖႆေစတသိက္ႏွင့္ယွဥ္ေသာ ေ၀ဒနာေစတသိက္ဟု ဆိုသည့္ ေလာကီ၀ိပါက္စိတ္(၃၂)မ်ဳိးကိုကို ေ၀ဒနာဟုေခၚရပါသည္၊၊

{၇} ေ၀ဒနာပစၥယာ တဏွာ=ေ၀ဒနာကုိအေၾကာင္းၿပဳၿပီး တဏွာၿဖစ္ေပၚသည္၊၊ ေ၀ဒနာသည္ (၅)မ်ဳိး ရွိသည္၊၊ သုခေ၀ဒနာ၊ ဒုကၡေ၀ဒနာ၊ ေသာမနႆေ၀ဒနာ၊ ေဒါမနႆေ၀ဒနာ၊ ဥေပကၡာေ၀ဒနာတုိ႔ ၿဖစ္သည္၊၊ ထုိေ၀ဒနာငါးမ်ဳိးေၾကာင့္ တဏွာၿဖစ္ေပၚသည္၊၊

{၈} တဏွာပစၥယာ ဥပါဒါနံ=တဏွာေၾကာင့္၊ တဏွာကိုအစဲြၿပဳ၍ ဥပါဒါန္ၿဖစ္သည္၊၊ တဏွာအရ ‘ေလာဘ ေစတသိက္’ကုိ ယူရသည္၊ ဥပါဒါန္အရလည္း ‘ေလာဘေစတသိက္’ကိုပင္ ယူရသည္၊၊ ထူးၿခားခ်က္မွာ အားေသးေသာေလာဘေစတသိက္ကို တဏွာဟုေခၚ၍၊ အားၾကီးေသာ ‘ေလာဘေစတသိက္’ကို ဥပါဒါန္ဟု ေခၚရပါသည္၊၊ ပစၥည္းတစ္ခုကုိ မရခင္ၿဖစ္ေသာလုိခ်င္မႈကို တဏွာ၊ ရရွိၿပီးေနာက္ကပ္ၿငိတြယ္တာမႈကို ‘ဥပါဒါန္’ဟုေခၚသည္ဟုလည္း ဆုိၾကပါေသးသည္၊၊

{၉} ဥပါဒါနပစၥယာ ဘေ၀ါ=ဥပါဒါန္ေၾကာင့္ ဘ၀ၿဖစ္သည္၊၊ ဘ၀သည္ ကမၼဘ၀၊ ဥပပတၱိဘ၀ဟု ႏွစ္ မ်ဳိးရွိသည္၊၊ ကမၼဘ၀ဟူသည္ လူဘ၀၊ နတ္ဘ၀၊ တိရစၧာန္ဘ၀စသည္ ဘ၀သီးသန္႔ကုိေခၚပါသည္၊၊ ထုိဘ၀တုိ႔၌ စိတ္၊ ေစတသိက္၊ ကမၼဇရုပ္ႏွင့္ အက်ဳိး၀ိပါက္စိတ္တုိ႔ၿဖစ္သည္ကို ဥပပတၱိဘ၀ဟုေခၚရပါသည္၊၊

ဆုိလိုသည္မွာ အကုသိုလ္ကံတစ္ခုခုေၾကာင့္ အပါယ္ဘုံ၌ ပဋိသေႏၶရသည္၊ ထုိပဋိသေႏၶႏွင့္ စိတ္၊ ေစတသိက္၊ ရုပ္တုိ႔ၿဖစ္ေပၚသည္ကို ဥပပတၱိဘ၀ဟုေခၚသည္၊ အပါယ္ဘုံတြင္ ပဋိသေႏၶေနေစသည့္ ‘ကံ’ကို ကမၼဘ၀ဟုမွတ္သားရမည္၊၊

ကမၼဘ၀သည္ (ကံ)ေစတနာကုိယူ၍၊ ဥပပတၱိဘ၀အရ ထုိေစတနာေၾကာင့္ၿဖစ္သည့္ လူနတ္စသည့္ ခႏၶာမ်ားကို ယူသည္ဟုလည္းဆုိပါေသးသည္၊၊ ဆုိလိုသည္မွာ ဥပပတၱိဘ၀ဟူသည္ ဟုိဘ၀သည္ဘ၀ စသည္ၿဖစ္ရၿခင္း ဇာတိပင္ၿဖစ္သည္၊၊

{၁၀} ဘ၀ပစၥယာ ဇာတိ=ဘ၀ေၾကာင့္ ဇာတိၿဖစ္သည္၊၊ ဘ၀ပစၥယာတြင္ဘ၀အရ ဥပပတၱိဘ၀ႏွင့္ ဇာတိသည္ အတူတူပင္ၿဖစ္ေသာေၾကာင့္ ကမၼဘ၀တစ္ခုတည္းကိုသာ ယူရေတာ့သည္၊၊

{၁၁} ဇာတိပစၥယာ ဇရာမရဏ ေသာက ပရိေဒ၀ ဒုကၡ ေဒါမနႆ ဥပါယာသာ=ဇာတိေၾကာင့္ ဇရာ မရဏ ေသာက ပရိေဒ၀ ဒုကၡ ေဒါမနႆ ဥပါယာသာတုိ႔ၿဖစ္ၾကသည္၊၊ ဤတြင္ဒုကၡအရ ကာယိကဒုကၡကို ယူရသည့္အတြက္၊ ကာယ၀ိညာဏ္၌ရွိေသာ ေ၀ဒနာကိုယူရပါသည္၊၊ ၿဗဟၼာၿပည္တြင္ ဇာတိေၾကာင့္ ေသာကပရိေဒ၀စသည္တုိ႔ မၿဖစ္ႏုိင္သည့္အတြက္ ဇရာမဏမွတစ္ပါး ေသာကစသည့္အက်ဳိးဆက္မ်ားသည္ အခ်ဳိ႔ဘုံဘ၀မ်ား၌ မၿဖစ္ႏုိင္ပါ၊၊

စုိးရိမ္ေၾကာင့္ၾကမႈကို ‘ေသာက’ဟု ေခၚပါသည္၊ ေဒါမနႆေ၀ဒနာကို ေသာကအရယူရသည္၊၊ ငုိေၾကြးသည္ကို ‘ပရိေဒ၀’ဟုေခၚသည္၊၊ တစ္စုံတစ္ခုေသာအေၾကာင္းေၾကာင့္ ငိုေသာအခါအသံထြက္သည္၊ ထုိအသံကုိ ‘စိတၱဇ၀ိပလႅာသသဒၵ’ဟု ေခၚပါသည္၊၊ ထုိ႔ေၾကာင့္ ပရိေဒ၀အရ ‘သဒၵရုပ္’ကိုယူရပါသည္၊၊

ကိုယ္ဆင္းရဲသည္ကို ဒုကၡဟု ေခၚပါသည္၊၊ စိတ္ဆင္းရဲသည္ကို ေဒါမနႆဟု ေခၚပါသည္၊၊ ေဒါမနႆသည္ ‘ေဒါသမူေဒြး’ဟုေခၚေသာ အကုသိုလ္စိတ္ၿဖစ္ရကား စိတ္ဖိစီးမႈမ်ားၿပီး ကိုယ္စိတ္ဆင္းရဲေနသူမ်ားသည္ အကုသိုလ္ေၾကာင့္ၿဖစ္ရသည္၊ တနည္းအားၿဖင့္ အကုသိုလ္ရွိလ်င္ စိတ္ဖိစီးမႈႏွင့္၊ ကိုယ္ဆင္းရဲမႈတုိ႔ၿဖစ္ေပၚႏုိင္ သည္ဟု ဆုိရာေရာက္ပါသည္၊၊

ကိုယ္စိတ္ဆင္းရဲမႈေၾကာင့္ ၿပင္းစြာပင္ပမ္းဆင္းရဲမႈကို ‘ဥပါယာသ’ဟုေခၚပါသည္၊ ‘ေဒါသေစတသိက္’ကုိ အရေကာက္ရပါသည္၊၊ ဇာတိဟူေသာ ပဋိသေႏၶၿဖစ္ၿခင္းေၾကာင့္ အုိၿခင္း၊ ေသၿခင္း၊ စုိးရိမ္ၿခင္းစသည္ မ်ားၿဖစ္ရသည့္အတြက္ ေဆြးေႏြးခဲ့ၿပီးေၾကာင္းက်ဳိးဆက္အစဥ္သည္ ဆင္းရဲမႈသက္သက္သာ ၿဖစ္ပါသည္၊၊

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တြင္ ‘အ၀ိဇၨာ’မွစထားသည္ကို ေတြ႔ရပါမည္၊၊ သုိ႔ေသာ္ ‘အ၀ိဇၨာ’သည္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္၏အစ မဟုတ္ပါ၊ ၿမတ္စြာဘုရားရွင္သည္ ေဟာေၿပာသည့္အစဥ္အားၿဖင့္သာ ‘အ၀ိဇၨာ’ကုိအစထားေဟာေၿပာထားေသာ္လည္း အမွန္စင္စစ္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တြင္အစ၊ အဆုံးဟူ၍မရွိပါ၊၊ လွည္းဘီးကဲ့သို႔ အစအဆုံးမရွိ၊၊ လွည္းဘီး၏အကန္႔မ်ား တစ္ကန္႔ၿပီးတစ္ကန္႔ လည္ပတ္ေနသကဲ့သို႔ အေၾကာင္းတရားႏွင့္ အက်ဳိးတရားတုိ႔လည္ပတ္ၿဖစ္ေနသည္ကုိ ‘ပဋိစၥသမုပၸါဒ္စက္လည္သည္’ဟု ေခၚရပါသည္၊၊

ၿမတ္စြာဘုရားရွင္သည္ ေဟာေၿပာသည့္အစဥ္အားၿဖင့္သာ အ၀ိဇၨာကိုအစထားေဟာေသာ္လည္း လူတို႔ သႏၱာတြင္ၿဖစ္ေသာအခါတြင္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါဆယ့္ႏွစ္မ်ဳိးတြင္ မည္သည့္အဂၤါမွစၿဖစ္သည္ဟုေၿပာဆုိ ရန္မၿဖစ္ႏုိင္ပါ၊၊ ‘အ၀ိဇၨာ’မွ စၿဖစ္သည့္အခါတြင္ၿဖစ္၍၊ အၿခားအဂၤါမ်ားမွစသည့္အခါတြင္လည္း စၿဖစ္သည္ဟုမွတ္ယူရပါမည္၊၊

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တြင္ အ၀ိဇၨာသည္ေဟာေၿပာသည့္ပုံစံအားၿဖင့္ အစဆုံးထားသည့္အတြက္ အ၀ိဇၨာ၏အေၾကာင္းကို ေဖာ္ၿပထားသည္ကို မေတြ႔ရပါ၊၊ ထုိ႔ေၾကာင့္ အ၀ိဇၨာ၏အေၾကာင္းကိုသိရန္ လိုအပ္ပါသည္၊၊ ‘အာသ၀တရားေလးမ်ဳိး’တုိ႔သည္ အ၀ိဇၨာ၏အေၾကာင္းၿဖစ္ပါသည္၊၊ အာသ၀ေလးမ်ဳိးေၾကာင့္ အ၀ိဇၨာၿဖစ္ပါသည္၊၊

(၁) ကာမာသ၀=ကာမဂုဏ္၌ လိုခ်င္တပ္မက္မႈ၊
(၂) ဘ၀ါသ၀=ဘ၀တုိ႔၌ လုိခ်င္တပ္မက္မႈ၊
(၃) ဒိ႒ာသ၀=အယူအဆတုိ႔၌ လိုခ်င္တပ္မက္မႈ၊
(၄) အ၀ိဇၨာသ၀=အ၀ိဇၨာ၌လိုခ်င္တပ္မက္မႈ၊ တို႔သည္ အာသ၀ေလးမ်ဳိးၿဖစ္ပါသည္၊၊

ေဖာ္ၿပေဆြးေႏြးခဲ့ၿပီးသည္မ်ားမွာ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္၏အေသးစိတ္ သေဘာအဓိပၸါယ္မ်ားၿဖစ္ပါသည္၊၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကုိ ၿမတ္စြာဘုရားရွင္သည္ “ကာလ၊ အဂၤါ၊ အၿခင္းအရာ၊ အစပ္၊ ၀ဋ္၊ မူလ”တုိ႔ၿဖင့္လည္း ခြဲၿခမ္းစိတ္ၿဖာ၍ ေဟာေၿပာ သင္ၿပထားပါသည္၊၊

ကာလ(၃) မ်ဳိး
(၁) အတိတ္ဘ၀၊
(၂) ပစၥဳပၸန္ဘ၀၊
(၃) အနာဂတ္ဘ၀၊

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္သေဘာတရားမ်ားသည္ တစ္ဘ၀တည္းကိုရည္ရြယ္၍ ေဟာေၿပာထားသည့္ေဒသနာ မဟုတ္ဘဲ၊ ဘ၀သုံးမ်ဳိးတြင္ၿဖစ္ႏုိင္ေၿခရွိေသာ သေဘာတရားမ်ားကို ေဟာေၿပာထားသည့္အတြက္ ကာလသုံးခု(ဘ၀သုံးခု)ႏွင့္ ခြဲခ်မ္းစိတ္ၿဖာ၍သိရန္ လိုအပ္ပါသည္၊၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္သည္ ဘ၀သုံးခုကုိ ၿခဳံငုံ၍ေဟာေၿပာသင္ၿပထားသည့္ ေဒသနာ ၿဖစ္သည္ဟု မွတ္ရပါမည္၊၊

(၁) အ၀ိဇၨာ၊ (၂)သခၤါရတုိ႔သည္ အတိတ္ဘ၀၌ ၿဖစ္သည့္သေဘာတရားတုိ႔ ၿဖစ္သည္၊၊
(၁) ၀ိဉာဏ၊ (၂)နာမရူပ၊ (၃)သဠာယတန၊
(၄) ဖႆ၊ (၅)ေ၀ဒနာ (၆)တဏွာ (၇)ဥပါဒါန (၈)ဘ၀တုိ႔သည္ ပစၥဳပၸန္ဘ၀တြင္ ၿဖစ္ၾကပါသည္၊၊
(၁) ဇာတိ (၂)မရဏတို႔သည္ အနာဂတ္ဘ၀တြင္ ၿဖစ္ၾကပါသည္၊ အနာဂတ္ဘ၀တြင္ ၿဖစ္ပါသည္၊၊

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တြင္ အဂၤါဆယ့္ႏွစ္မ်ဳိး၊ (သုိ႔မဟုတ္) အေၾကာင္းဆယ့္ႏွစ္မ်ဳိးရွိသည္ကို အေသးစိတ္ေလ့လာရန္ အထူးလိုအပ္ပါသည္၊၊

(၁) အ၀ိဇၨာ၊ (၂)သခၤါရ၊ (၃)၀ိဉာဏ၊ (၄)နာမရူပ၊
(၅) သဠာယတန၊ (၆)ဖႆ၊ (၇)ေ၀ဒနာ၊ (၈)တဏွာ၊
(၉) ဥပါဒါန၊ (၁၀)ဘ၀၊ (၁၁)ဇာတိ (၁၂)ဇရာ၊ မရဏ၊ တုိ႔ၿဖစ္ပါသည္၊၊


၀ဋ္(၃)မ်ဳိး
(၁) ကိေလသ၀တ္၊
(၂) ကမၼ၀ဋ္၊
(၃) ၀ိပါက၀ဋ္၊

(၁) အ၀ိဇၨာ၊ (၂)တဏွာ၊ (၃)ဥပါဒါန၊ ကိေလသ၀ဋ္တုိ႔ၿဖစ္သည္၊၊
(၁) ကမၼဘ၀၊ (၂)သခၤါရ၊တုိ႔သည္ ကမၼ၀ဋ္ၿဖစ္သည္၊၊
(၁) ၀ိဉာဏ၊ (၂)နာမရူပ၊ (၃)သဠာယတန၊ (၄)ဖႆ၊ (၅)ေ၀ဒနာ၊ (၆)ဇာတိ၊ (၇)ဇရာ၊ မရဏ၊ ၀ိပါက၀ဋ္ၿဖစ္သည္၊၊

{အလႊာ(၄)မ်ဳိး}
(၁) အတိတ္အေၾကာင္းတစ္လႊာ၊
(၂) ပစၥဳပၸန္အက်ဳိးတစ္လႊာ၊
(၃) ပစၥဳပၸန္အေၾကာင္းတစ္လႊာ၊
(၄) အနာဂတ္အက်ဳိးတစ္လႊာ၊

“အလႊာ”ဟူသည္မွာ လိမ္ေမာ္သီးေလးမ်ားကို အခြံခြါလိုက္ေသာအခါ၊ အတြင္းထဲတြင္ လိမ္ေမၼာ္အသားမ်ား အလႊာလိုက္၊ အကန္႔လိုက္ၿဖစ္ေနသကဲ့သုိ႔ ဘ၀တို႔တစ္ဘ၀ႏွင့္တစ္ဘ၀အလႊာပါးပါးေလးမွ်သာ ၿခားနားထား သည့္သေဘာႏွင့္၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါမ်ား အလႊာပါးပါးေလးမွ်သာ ၿခားနားထားသည့္သေဘာကို ‘အလႊာ’ ဟုေခၚရပါသည္၊၊

(၁) အ၀ိဇၨာ၊ (၂)သခၤါရ၊ (၃)တဏွာ၊ (၄)ဥပါဒါန၊ (၅)ကမၼဘ၀၊တုိ႔သည္ အတိတ္အေၾကာင္းအလႊာ ၿဖစ္ပါသည္၊၊
(၁) ၀ိဉာဏ၊ (၂)နာမရူပ၊ (၃)သဠာယတန၊ (၄)ဖႆ၊ (၅)ေ၀ဒနာ၊တို႔သည္ ပစၥဳပၸန္အက်ဳိးအလႊာ ၿဖစ္ပါသည္၊၊
(၁) တဏွာ၊ (၂)ဥပါဒါန၊ (၃)ကမၼဘ၀၊ (၄)အ၀ိဇၨာ၊ (၅)သခၤါရ၊တုိ႔သည္ ပစၥဳပၸန္အေၾကာင္းအလႊာ ၿဖစ္ပါသည္၊၊
(၁) ဇာတိ၊ (၂)ဇရာ-မရဏ၊ (၃)၀ိညာဏ၊ (၄)နာမရူပ၊ (၅)သဠာယတန၊ (၆)ဖႆ၊ (၇)ေ၀ဒနာ၊ တုိ႔သည္ အနာဂတ္အက်ဳိးအလႊာၿဖစ္ပါသည္၊၊

အၿခင္းအရာ(၂၀)
(၁) အ၀ိဇၨာ၊ (၂)သခၤါရ၊ (၃)တဏွာ၊ (၄)ဥပါဒါန၊ (၅)ကမၼဘ၀၊တို႔သည္ အတိတ္အေၾကာင္း အၿခင္းအရာၿဖစ္ပါသည္၊၊
(၁) ၀ိဉာဏ၊ (၂)နာမရူပ၊ (၃)သဠာယတန၊ (၄)ဖႆ၊ (၅)ေ၀ဒနာတုိ႔သည္ ပစၥဳပၸန္အက်ဳိးအၿခင္းအရာ ၿဖစ္ပါသည္၊၊
(၁) တဏွာ၊ (၃)ဥပါဒါန၊ (၁)ကမၼဘ၀၊ (၁)အ၀ိဇၨာ၊ (၂)သခၤါရတို႔သည္ ပစၥဳပၸန္အေၾကာင္းအၿခင္းအရာ ၿဖစ္ပါသည္၊၊
(၁) ဇာတိ၊ (၂)ဇရာ-မရဏ၊ (၃)၀ိဉာဏ၊ (၄)နာမရူပ၊ (၅)သဠာယတန၊ (၆)ဖႆ၊ (၇)ေ၀ဒနာတုိ႔သည္ အနာဂတ္အက်ဳိးအၿခင္းအရာၿဖစ္ပါသည္၊၊

အစပ္(၃)မ်ဳိး၊
(၁) သခၤါရႏွင့္ ၀ိဉာဏ္အၾကားတြင္ တစ္စပ္၊
(၂) ေ၀ဒနာႏွင့္ တဏွာအၾကားတြင္ တစ္စပ္၊
(၃) ကမၼဘ၀ႏွင့္ ဇာတိအၾကားတြင္ တစ္စပ္၊

အစပ္သုံးမ်ဳိးတြင္ ‘သခၤါရ’ၿဖစ္သည္ႏွင့္ ‘၀ိညာဏ္’ၿဖစ္ေတာ့မည္ၿဖစ္ေသာေၾကာင့္ တစ္စုံတစ္ရာၿပဳႏုိင္ဖြယ္ရာ မရွိပါ၊ ‘ကမၼဘ၀’ၿဖစ္လ်င္လည္း ‘ဇာတိ’ၿဖစ္ေတာ့မည္ၿဖစ္ေသာေၾကာင့္ ၿပဳႏုိင္ဖြယ္ရာမရွိပါ၊၊ သို႔ေသာ္ “ေ၀ဒနာၿဖစ္ေပၚ လာသည္ကို တဏွာမၿဖစ္ေပၚေအာင္ၾကဳိးစားႏုိင္လ်င္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္စက္၀ုိင္း က်ဳိးပ်က္ရပါသည္၊၊” ဆုိလိုသည္မွာ ေ၀ဒ နာအဆင့္မွ တဏွာအဆင့္သုိ႔မကူးေအာင္ ၀ိပႆနာရႈမွတ္ ႏုိင္လ်င္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္စက္ရဟပ္ က်ဳိးပ်တ္သည္ဟုဆုိ လိုပါသည္၊၊

တရားထုိင္ေသာအခါ ေ၀ဒနာအမ်ဳိးမ်ဳိးတုိ႔ ၿဖစ္ေပၚလာၾကသည္၊ ထုိေ၀ဒနာမ်ားအေပၚတြင္ တဏွာ မၿဖစ္ေပၚလာေအာင္ရႈမွတ္ႏုိင္လ်င္ “သံသရာစက္ရဟပ္”ဟုေခၚတြင္သည့္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္စက္ရဟပ္ ပ်တ္ရပါေတာ့သည္၊၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တြင္ ‘ေ၀ဒနာႏွင့္တဏွာအၾကားဆက္စပ္မႈ’ကို ၿဖတ္ေတာက္ႏုိင္လ်င္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္စက္၀ုိင္းလည္ပတ္မႈကုိ ၿဖတ္ေတာက္ႏုိင္ၿပီၿဖစ္သည္၊၊ အၿခားေနရာမ်ားမွၿဖတ္ေတာက္၍ မရႏုိင္ပါ၊၊ ထို႔ေၾကာင့္ တရားထုိင္သူမ်ားသည္ အမွတ္သတိအားေကာင္း၍ “ေ၀ဒနာေနာင္ တဏွာမစပ္ႏုိင္ေအာင္ ၾကဳိးစားေနၾက ၿခင္းကို သံသရာစက္ကုိၿဖတ္ေတာက္ႏုိင္ရန္ ၾကဳိးစားေနၾကၿခင္း”ဟု ေခၚႏုိင္ပါသည္၊၊

ပဋိစၥသမုပၸါဒ္တြင္ ပဓာနၾကေသာအဂၤါႏွစ္မ်ဳိးကို “မူလ”ဟုေခၚပါသည္၊၊ မူလအဂၤါႏွစ္မ်ဳိးရွိပါသည္၊၊ အ၀ိဇၨာႏွင့္ တဏွာတုိ႔ၿဖစ္ပါသည္၊၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္၀ဋ္၏အေၿခအၿမစ္ၿဖစ္ေသာ အဂၤါႏွစ္ခုၿဖစ္ပါသည္၊၊ ဤအဂၤါႏွစ္မ်ဳိးမွပင္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါမ်ား ရဟပ္ပမာလည္ပတ္ေနၿခင္းၿဖစ္ပါသည္၊၊

အထက္ပါေဆြးေႏြးတင္ၿပခ်က္မ်ားသည္ ပဋိစၥသမုပၸါဒေဒသနာေတာ္၏ အႏုလုံၿဖစ္စဥ္မ်ား ၿဖစ္ပါသည္၊၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒေဒသနာတြင္ အႏုလုံႏွင့္ ပဋိလုံဟုရွိပါသည္၊၊ ‘အ၀ိဇၨာ’မွစ၍ ‘ဇရာ-မရဏ’အဆုံးအထိ အစဥ္အတုိင္းၿဖစ္စဥ္ကိုေဖာ္ၿပသည္ကို “အႏုလုံ”ဟူ၍ေခၚပါသည္၊၊ အ၀ိဇၨာမၿဖစ္ေတာ့ၿခင္းေၾကာင့္ သခၤါရစသည္မ်ားလည္း မၿဖစ္ေတာ့ၿခင္းကုိေဖာ္ၿပသည္ကို “ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ပဋိလုံ”ဟုေခၚပါသည္၊၊

(ဆုိလိုသည္မွာ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါမ်ားအစဥ္မပ်တ္ျဖစ္ေပၚေနသည္ကို အႏုလုံဟုေခၚဆုိၿပီး၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါမ်ား အခ်ဳပ္(အပ်က္)ကုိပဋိလုံဟု ေခၚပါသည္၊၊)

ပဋိစၥသမုပၸါဒေဒသနာကို “နည္း(၄)မ်ဳိး”ၿဖင့္ နားလည္သေဘာေပါက္ရမွ အမွန္တကယ္နားလည္၊ သေဘာေပါက္ သည္ဟု သတ္မွတ္ႏုိင္ပါသည္၊၊ (ပစၥည္းပုိင္း ဘာသာဋီကာ-ႏွာ-၆၂၄)

နည္း(၄)မ်ဳိး
(၁) ဧကတၱနည္း၊
(၂) နာနတၱနည္း၊
(၃) အဗ်ာပါဒနည္း၊
(၄) ဧ၀ံဓမၼတာ၊ နည္းတုိ႔ ၿဖစ္ပါသည္၊၊

သႏၱာန္အစဥ္ အစဥ္မပ်တ္၊ တစ္စပ္တည္းဟု သိရေသာနည္းသည္ ‘ဧကတၱနည္း’ၿဖစ္ပါသည္၊၊ ဆုိလိုသည္မွာ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါရပ္မ်ား အေၾကာင္းအက်ဳိးအၿဖစ္ၿဖင့္ တစ္စပ္တည္းၿဖစ္ေပၚေနၾကသည္ကို ဧကတၱနည္းဟု ေခၚရပါသည္၊၊

သႏၱာန္အစဥ္ အစဥ္မပ်တ္ေသာ္လည္း ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါရပ္တုိ႔ (အေၾကာင္းႏွင့္အက်ဳိး)တစ္ခုႏွင့္ တစ္ခုမတူသည္ကို ‘နာနတၱနည္း’ဟု ေခၚပါသည္၊၊

အ၀ိဇၨာေၾကာင့္ သခၤါရၿဖစ္သည့္ေနရာတြင္ ‘အ၀ိဇၨာ’သည္ ‘သခၤါရ’ကိုၿဖစ္ေပၚေစရန္ ေစခုိင္းသည္၊ အမိန္႔ေပးသည္မဟုတ္၊ ‘အ၀ိဇၨာ’ရွိေနသည့္အတြက္ ‘သခၤါရ’သည္သူ႔သဘာ၀အေလ်ာက္ ၿဖစ္ေပၚလာရသည္ကို ‘အဗ်ာပါဒနည္း’ဟု ေခၚပါသည္၊၊

‘အ၀ိဇၨာ’စေသာ အဂၤါရပ္မ်ားေၾကာင့္ ‘သခၤါရ’စသည္တုိ႔ၿဖစ္ရၿခင္းသည္ ထုံးစံဓမၼတာသာၿဖစ္သည္၊ ေလာကသဘာ၀သာၿဖစ္သည္၊ တစ္စုံတစ္ေယာက္က ၿပဳလုပ္သည္မဟုတ္ဟု ေဖာ္ၿပေသာနည္းသည္ ‘ဧ၀ံဓမၼတာနည္း’ၿဖစ္ပါသည္၊၊

အထက္တြင္ ေဆြးေႏြးတင္ၿပခဲ့သည္မ်ားမွာ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကို သီးသန္႔တင္ၿပေဆြးေႏြးထားၿခင္း ၿဖစ္ပါသည္၊၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္သေဘာတရားမ်ားသည္ အၿခားတြင္ၿဖစ္တည္ေနသည္မဟုတ္ဘဲ၊ လူသား၏ ခႏၶာကုိယ္ထဲတြင္ ေန႔စဥ္ၿဖစ္ေပၚေနသည့္သဘာ၀တရားမ်ား ၿဖစ္ပါသည္၊၊ လူသားတုိ႔သည္ မိမိတို႔၏ အတြင္းသႏၱာန္တြင္ စကၠန္႔မလပ္ၿဖစ္ေပၚေနသည့္ ထုိသဘာ၀တရားမ်ားကို သတိမၿပဳမိ၍သာမၿမင္ႏုိင္ၾကၿခင္း ၿဖစ္ပါသည္၊၊ ဤသဘာ၀တရားမ်ား၏ ေၾကာင္းက်ဳိးဆက္၍ၿဖစ္ေပၚေနၿခင္းကိုပင္ ပညာရပ္နာမည္အမ်ဳိးမ်ဳိးတပ္၍ ကမၻာ့ပညာရွင္တုိ႔ေလ့လာတင္ၿပခဲ့ၾကသည္ကို ေတြ႔ရသည္၊၊

ဗုဒၶရွင္ေတာ္သည္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္သင္ၾကားခ်က္ကို အေလးအနက္သေဘာထား၍ သင္ၾကားခဲ့ၿပီး၊ သဘာ၀တရားတို႔၏ ၿဖစ္ေပၚမႈ၊ တည္ရွိမႈ၊ ပ်က္သုဥ္းမႈမ်ားကို စီစစ္ေ၀ဖန္သုံးသပ္တတ္သည့္အသိဉာဏ္ကို လူသားတုိ႔ရရွိေစရန္ ေဟာေၿပာထားခဲ့ၿခင္းၿဖစ္ပါသည္၊၊ ဘ၀တြင္ၿဖစ္ေပၚေနသည့္ သဘာ၀တရားမ်ားႏွင့္ အေၾကာင္းတရားမ်ားကုိေလ့လာသိရွိသၿဖင့္ သဘာ၀အဆုိးမ်ားကို ပယ္ေၿဖာက္ၿပီး၊ သဘာ၀အမွန္မ်ားကိုသိၿမင္ကာ ဉာဏ္အၿမင္မွန္ကိုရရွိေစတတ္သည့္ ေဒသနာေဟာေၿပာခ်က္တစ္ခုပင္ ၿဖစ္ပါသည္၊၊

ဘ၀တြင္ “ေရႊလင္ဗန္းႏွင့္အၿခင္းေဆး၊ မင္းေမြးသည့္ လူသားမ်ားၿဖစ္ေစ၊ တဲကုပ္ထဲတြင္ ႏုံၿခာလွသည့္ ဘ၀အသြင္ၿဖင့္ ေကာက္ရုိးဗန္းအထက္တြင္ ၾကီးၿပင္းရသူမ်ားၿဖစ္ေစ၊” ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါရပ္မ်ား လည္ပတ္ေနမႈကုိ ရပ္တန္႔ေအာင္မၾကဳိးစားႏုိင္လ်င္ ေရႊမု႔ံစားရသည့္ဘ၀မွ မစင္စားရသည့္ဘ၀မ်ားသို႔၄င္း၊ တဲကုပ္ေလးထဲမွ ေရႊနန္း ၿပသာဒ္ၾကီးမ်ားအေပၚသုိ႔၄င္း၊ အတည္အၿမဲမရွိဘ၀မ်ားစြာသ႔ို လည္ပတ္ၿဖစ္ေနၾကရပါမည္၊၊

အ၀ိဇၨာေၾကာင့္ သခၤါရၿဖစ္ရၿခင္းမွစ၍၊ ဇာတိေၾကာင့္ ဇရာ၊ မရဏတုိ႔ၿဖစ္ရသည့္တုိင္ေအာင္ မည္သည့္ သဘာ၀တရားမွ ေကာင္းသည္မရွိ၊ ဒုကၡ=ဆင္းရဲမႈသက္သက္သာၿဖစ္သည္ကို နားလည္သေဘာေပါက္ၿပီး၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အဂၤါရပ္မ်ားလည္ပတ္ၿဖစ္တည္ေနမႈကို ၀ိပႆနာအသိၿဖင့္ ၿဖတ္ေတာက္ႏုိင္မွသာလ်င္ ဆင္းရဲၿငိမ္း၍၊ ခ်မ္းသာရာအစစ္ကိုရရွိမည္ အမွန္ၿဖစ္ပါသည္၊၊

ဤတြင္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ေလ့လာမႈ အပုိင္း(၁)ၿပီးပါၿပီ၊၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ေဒသနာကို ပ႒ာန္းနည္းၿဖင့္ေလ့လာ မႈအပုိင္း(၂)ကို ဆက္လက္ေဆြးေႏြး တင္ၿပပါမည္၊၊ “အလင္းစက္”စာဖတ္သူမ်ား သံသရာစက္ဟပ္ မွ လြန္ေၿမာက္၍၊ ခ်မ္းသာစစ္၊ ခ်မ္းသာမွန္ကို ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အသိၿဖင့္ ရရွိႏုိင္ၾကပါေစေၾကာင္း “အလင္း စက္အရွင္” သမၼာဆႏၵၿပဳအပ္ပါသည္၊၊ ၊၊


အရွင္ေက၀လ(အလင္းစက္)
မကုဋာရာမ ၿမန္မာေက်ာင္းတုိက္၊
ကိုလံဘုိၿမဳိ့၊ သီရိလကၤာႏုိင္ငံ၊၊
(11/02/2012)


(က်မ္းကိုး/ ပဋိစၥသမုပၸါတရားေတာ္ၾကီး-ပ.ဒု (မဟာစည္ဆရာေတာ္)၊၊ အဘိဓမၼာသင္တန္းအသံဖုိင္ မ်ား(ဦးသီလာနႏၵာဘိ၀ံသ)၊၊ ပါခ်ဳပ္ဆရာေတာ္ၾကီး ဦးနႏၵမာလာဘိ၀ံသ၊ ပ႒ာန္းတရားေတာ္မ်ားအသံဖုိင္၊၊ ၀ိသုဒၶိမဂ္ပါဠိ-အ႒ကထာ၊၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္အေၿခခံ(မုိးကုတ္ဆရာေတာ္ၾကီး) Bhikkhu Nyanatiloka’s Paticcasamuppada Lectures တုိ႔ကိုကိုးကား၍ ဤစာတမ္းကို ေရးသားအပ္ပါသည္၊၊)